O pasado día 15 realizouse a presentación do libro-partitura das “Cancións para voz e piano” de Andrés Gaos, na Facultade de Xeografía e Historia, na aula Andrés Gaos, conmemorando o sesenta aniversario do seu falecemento e noutra das actividades dos que vén sendo o seu ano, unha publicación da que é responsable como editor o musicólogo e investigador Joám Trillo, que compartiu protagonismo co decano Francisco Durán e a autora da introdución, Montserrat Capelán. A presentación do fondo Gaos, como doazón á Universidade de Santiago de Compostela, fora levada a cabo polo seu fillo A. Gaos Guillochón, así como a de dúas dos seus violíns. Un fondo que recompila parte das súas obras, bastantes en manuscrito e algunhas sen estrear, correspondencia persoal con mestres como Tomás Bretón ou Pau Casals, fotografías, a só, co seu cuarteto ou dirixindo e artigos de prensa.
Un acto celebrado o 17 de outubro de 2017, presidindo entón o reitor D. Juan M. Viaño Rey; a propia Montserrat Capelán, profesora do Departamento de Arte dá USC; a directora dá Biblioteca Xeral dá USC, Mabel Casal Reyes, que tratarían sobre a transcendencia do fondo cedido á Biblioteca América. Culminado a sesión, un breve concerto co violinista Florian Vlashi e o pianista Xullo Mourenza, que interpretaron o “Allegro con brío”, da “Sonata Op. 37” e a ”Habaneira Op. 19”. En novembro de 2018, no Paraninfo dá Universidade, puidemos escoitar precisamente algunhas das súas cancións, na voz da mezzo Iria Cuevas, co pianista Afasto Amoedo, metidos de cheo no “Ano Gaos 2019”, e que agora se presentan neste estudo na súa integridade. Para o mes de abril, dentro das programacións da “ RFG”, con Paul Daniel, a mezzo Marta Infante, resérvanos cinco das súas cancións, ademais da obra “Temporal”, nunha tarde na que Ye Eun Choi, será solista do “Concerto á memoria dun anxo”, de Alban Berg.
Montserrat Capelán, a autora da introdución da publicación, realiza un detallado estudo do capítulo das pezas para canto, segundo épocas e estilos tratado. A etapa primeriza como sobriño de Canoto Berea, figura visible do “ Rexurdimento” e o ambiente de salón que puido descubrir na contorna familiar, grazas ao seu pai, responsable da sucursal da tenda de Canoto Berea, en Vigo. O Gaos das cancións en francés, que terían como intérprete á súa primeira compañeira América Montenegro, violinista tamén de primeiro nivel. O seu fillo situaraas entre 1896 e 1909 e que destacan pola similar tesitura, que oscilaba entre o Se 2 e o Se b 4, a extensión propicia para as posibilidades da súa muller. Cancións que non só teñen en común o idioma, senón tamén unhas temáticas recorrentes, tanto desde o punto de vista literario como musical.
Xullo Andrade, autor do impagable “ Andrés Gaos. O galego errante”, publicado por “Edicións Vereda”, diranos que nos textos podemos apreciar o intimismo, a vibración lírica, o sentimento da natureza, a delicadeza e un certo hálito nórdico, con matices funerarios en ocasións ou, polo menos, unha constante preocupación pola morte. En canto á música, hai un coidado especial en que o piano non tape nunca á melodía. Por encima de todo, aínda sobre modulacións atrevidas ou harmonías insólitas do piano, a melodía permanece sempre limpa, nítida, moi cinguida ao texto, cuxo fluír a música non interrompe.
As cancións en castelán, dentro do nacionalismo musical arxentino, son unha mostra da súa capacidade de absorber e adaptarse ás correntes e estilos daqueles lugares. A canción de salón, como sinala Silvina Luz Mansilla, foi un dos xéneros típicos da estética nacionalista. Entre os autores estaban Alberto Williams, Julián Aguirre ou Carlos López Buchardo, figuras esenciais da mesma e amigos de Gaos. Non só traballan xuntos, senón que farán adaptacións para violín e piano: “O rancho abandonado”, de Williams ou “Aires criollos”, de Aguirre. Para dous das cancións-“ Elenita” e “A silenciosa”-, escolle textos de Edmundo Montagne e Tomás Allende Iragorri, que se dedicaban a escribir libretos para óperas nacionalistas.
Especial mención habemos de prestar a “ Couplet”, “Ai o meu amor!” e “ Vidalita”, polo uso de ritmo de tango ou habaneira, presente en gran maneira en boa parte da música americana, ou a “ vidalita”, xénero folclórico do que se valeron moitos compositores porteños e que segundo Isabel Aretz, existían tres tipos, que formaban parte do repertorio do circo dos irmáns Podestá. Gaos, aínda que decide escribir o seu propio texto, non fai o mesmo coa melodía, tomada case literalmente do folclore. O acompañamento, a pesar de que ten certa complexidade harmónica, está pensado con sinxeleza, tentando que, en todo momento, aflore a melodía que era coñecida por todos.
As cancións escolares, poderán encadrarse dentro do repertorio infantil doutros compositores aos que admiraba: “Escenas infantís”, de Schumann, “Xogos de nenos”, de Bizet ou “O recuncho dos nenos”, de Debussy e, entre os galegos, as “Cancións infantís” de Baldomir. Non habemos de esquecer o seu traballo para centros de educación: A Escola Normal ou o Colexio Mariano Moreno. Son cancións dunha tesitura dunha oitava e das que, “Pastoral”, dedicada ao neno Enrique Bullrich, xa tiña un nivel suficiente para poder cantar a melodía sen a axuda extra do piano.”O canto do galo”, que narra unha bacanal de bruxas e trasgos, premiada no Concurso da “Canción Escolar Wagneriana”, de Buenos Aires, foi presentada no “Teatro Colón”, de Buenos Aires. “Rosa de Abril”, sobre un poema de Rosalía de Castro, dos “Cantares galegos”, resolve nas notas de presentación de Montserrat Capelán, bastantes dúbidas sobre ela. Obra de melancólica nostalxia, haberá de esperar a Rodrigo de Santiago, para que a dea a coñecer no seu discurso de ingreso á “Fundación José Cornide”, da Coruña. Puido coñecela grazas á mediación dun dos integrantes da ”Banda Municipal”, quen lle facilitaba os “Novos Aires Galegos”, para piano. Xorde entón a figura da súa viúva Luisa Guillochón, encantada coa posibilidade da orquestración da obra. “Rosa de Abril”, será motivo de controversias sobre se foi obra para piano para canto e piano, con engadido posterior. O seu fillo manterá a opinión de que foi composta como canción. Grazas aos novos documentos chegados á Universidade de Santiago, estamos en posición de dicir que non hai dúbida algunha de que “Rosa de Abril”, é unha obra para voz e piano. Na publicación recentemente presentada, a revisión de Joám Trillo, engade ao piano dous compases introductorios coa finalidade de facilitar a entrada da cantante e ponse unha repetición para que poida ser cantado todo o texto do poema de Rosalía de Castro.
