Simposio dedicado á conmemoración da reconstrución dos instrumentos do Pórtico da Gloria, ao longo de tres xornadas, a partir de mañá, e no que participarán luthiers que colaboraron no seu momento, entre os que se atopa Francisco Luengo, quen co grupo “ Malandança”, ofrecerá un concerto no Paraninfo dá Universidade-mañá ás 20´30 h-, nesta serie de actividades que se anuncian como “Vos sons dá pedra. Ou Ronsel do Mestre Mateo”, en dedicatoria a persoal de quen deixou profunda pegada no proxecto: José López Calo, Serafín Moralejo e John Wright. Para esta primeira xornada, realizarase o acto de inauguración, na aula Magna- 16´00 h-, para continuar media hora despois co relatorio do Doutor Carlos Villanueva Abelairas: “Os sons do Pórtico. Diversas etapas (1988-2005), e a que nos reserva Christian Rault- 17´30 h.-, “100 anos de arqueoloxía musical experimental: os camiños e as pegadas da luthería”, este especialista, colaborou na recuperación do organistrum, o instrumento máis impresionante, en canto ao seu detallismo visual e do que se observan tres cordas fregadas por unha roda giratoria, nunha caixa en forma de oito e mastro en forma de caixa da que sobresaen as once chaves ou teclas que se utilizan para afinalo.
Tras unha breve pausa, retomaremos actividades na aula Magna- 19´00 h-, coa musicóloga Maricarmen Gómez Muntané, quen abordará a súa charla dedicada a “Música e peregrinación: apuntamentos para un programa de concerto”, en preparación ao concerto de “ Malandança”, que dirixe Francisco Luengo, no Paraninfo dá Universidade-20´30 h.-, o grupo que precisamente realizou un rexistro discográfico dedicado a “ Unha noite na corte do Rei Afonso”, unha selección de cantigas e no que colaboraron María Giménez- canto, pandeiretas e pandeiro-; Xurxo Varela-canto e vyola-; Felipe Sánchez- guitarra morisca-; Valentín Noivo- cítola-; Manuel Vilas-arpa- e Francisco Luengo, en calidade de director e intérprete de vyola. Detalle a ter en conta, son as referencias dos instrumentos, que no caso de Luengo remítenos á reconstrución dun arpa, do Pórtico da Gloria, ou a cítola de catro cordas do Pazo de Gelmírez e unha vyola que tañería Xurxo Varela, na que participou M.Giménez, ademais doutra vyola grande, tomada do Pórtico da Gloria. Engadíanse unha guitarra morisca, debida a Carlos Paniagua, do Mosterio do Escorial. Dos instrumentos de percusión, elixíronse unha pandeira india, unha tradicional galega, unha asturiana e o darbuga marroquí. A gravación do rexistro e polas esixencias acústicas do espazo, recorreuse á Igrexa de Sta María de Viceso, nun período que abarcou os meses de xaneiro e febreiro de 2001, contando coa asistencia técnica de Pablo Barreiro, cun estudo móbil da Radio Galega. O seu concerto elixido: “Cantigas de Sta María do Rei Afonso X”, contará con Esperanza Mara-voz-; Manuel Vilas-arpa-; César Arias- cítolas, laúde e organistrum-; Xurxo Varela- vyola, vyola de cinco cordas e a dirección Francisco Luengo, que tañera vyolón e organistrum.
“O Pórtico da Gloria. Música, Arte e Pensamento”, foi unha publicación de documentada presentación, e editada pola “USC” e o Consorcio de Santiago, coa dedicatoria “In memoriam” para Serafín Moralejo, nun proxecto coordinado por Carlos Villanueva Abelairas, con coidados gravados e debuxos de Arturo Santos. Unha publicación repartida nunha serie de capítulos asinados por Serafín Moralejo, “Marco histórico e contexto litúrxico na obra do Pórtico da Gloria; José López Calo, “A música na Catedral de Santiago, A.D. 1188”; Eugenio Romero Pouse-“O Pórtico do canto novo” e un preciso capítulo a cargo de Francisco Luengo, nun profundo estudo dos instrumentos de pedra e unha ampliación detallada nun comentario dos planos.
As valoracións de Francisco Luengo, nesa publicación, precisaríaas o luthier e intérprete, que se encabezan cunha clara introdución: O Pórtico da Gloria, máis aló da súa recoñecida e extraordinaria calidade artística, representa o máis valioso testemuño existente no terreo da organería medieval. O estudo e a interpretación da música comprendida entre os séculos XII e XV, compleméntase cunha infinidade de representacións gráficas de instrumentos musicais, en pinturas, miniaturas e esculturas, así como con numerosos testemuños escritos que fan referencia a estes instrumentos, ou aos seus executantes. Aínda que é escasa a literatura especificamente instrumental que conservamos da Idade Media, a gran variedade de instrumentos que aparecen nas representacións, e a marcada inclinación de pintores e miniaturistas medievais por facer dos instrumentos un tema recorrente, demostran a gran importancia social e artística que tivo a música instrumental nestes séculos.
É comprensible que se tente interpretar a música desta época cos instrumentos que lles son propios, pero isto expón numerosos problemas, entre os que cabe destacar un fundamental: non se conservan na actualidade instrumentos musicais medievais. As excepcións son contadas: dous ou tres arpas do século XIV e un par de cítaras e pequenos rabeles de principios do XIV. Non é posible, pois, realizar copias directas, nin coñecer o seu son de primeira man; nin sequera coñecer a súa estrutura construtiva. Os modelos nos que se deben basear os construtores son, na maioría dos casos, unha pequena figura dunha miniatura, ou unha escultura de trazos non moi definidos. E con todo, o reto é descubrir o seu son e unha práctica musical que predomino durante case catro séculos en Europa. A comparación entre representacións de instrumentos de distintas zonas de Europa, e en distintos momentos da Idade Media depara algunhas sorpresas. O século XII parece ser un momento decisivo no desenvolvemento do “corpus” instrumental medieval. O feito de que algúns salterios, arpas, fídulas, zanfoñas, laúdes e cítaras conserven as súas variadas formas durante tan longo tempo, só pode significar unha cousa: dalgunha forma chegouse a un “ideal sonoro”. Este suposto ideal, resultaba perfectamente adecuado para as necesidades musicais do seu tempo.
Para o venres, día 29, a segunda xornada de actividades, que comezarán co relatorio “Os salterios medievais”, a cargo de Carlos Paniagua- Aula Magna, 10´00 h-, dedicada a “Os salterios medievais”, luthier relacionado co proxecto que motiva este simposio e que igualmente como intérprete domina instrumentos de época e dinamizador de grupos como “ Atrium Musicae” ou “ Calamus”, unha familia de investigadores á que tamén pertencen Gregorio, Eduardo e Luís. Unha longa vista en perspectiva, tráenos á memoria aqueles rexistros en vinilo para “ Harmonia Mundi”, con resultados como “ Musica Ivcunda”, séculos XII ao XVII; o divertido “ Codex Glvteo”, con tarxeta de visita tomada de “O xardín das delicias” , de Hieromus van Aecken (O Bosco) ou a non menos picajosa “ Tarantule- Tarantelle”.
Sverre Jensen, toma a substitución ás 11´00 h., coa temática “ Lutheria, docencia e interpretación: de Kalenda Maya á o Andaluz”, artista crave no longo proxecto e que participou no concerto soado ofrecido na Catedral co grupo “ Kalenda Maya”, para continuar coa xira promovida coa Fundación Barrié- “Os sons do Pórtico”, iniciada no Teatro Fraga de Vigo, en xuño de 1992, para seguir na Catedral de Ourense, o Museo do Prado, a Basílica Sta Mª A Maior, de Pontevedra, culminando no Auditorio de Galicia. Para o evento, o “Grupo Universitario de Cámara” e os noruegueses “ Kalenda Maya”, integrado por Sidsel Brevig, Tone Hulbaekmo (arpa e voz), Sverre Jensen Hans Fredrik e Gilles Obermayer.
Un breve descanso, lévanos ao Aula Meiga ás 12´30 h-, para compartir unha mesa redonda dedicada a “A artesanía en Galicia: de escolas e de talleres”, presidida por Luciano Pérez, Manuel Brañas, Xermán Arias e Antonio Franco, baixo a moderación de Montserrat Capelán. Para a tarde, unha visita ao Pórtico da Gloria e ao comedor de Xelmírez- 16´00 h-, en preparación a outra mesa redonda “A nova luthería en España coa vista posta no Mestre Mateo: de Ripoll a Compostela, pasando pola o Andaluz”, na que participarán Antoni Madueño ( Ripoll); Pablo Carpinteiro (Santiago); Christos Malamas (Selecta) e César Arias (Santiago”, contando coa moderación de Sverre Jensen. A partir das 20´00 h., poderemos asistir á inauguración da exposición “Vos Sons dá pedra. Ou ronsel do Mestre Mateo”, fío condutor do simposio na súa amplitude, na que nos atoparemos con pezas dos talleres do proxecto do Pórtico- Barrié (1989-1992) e dos talleres das Deputacións de Lugo (Pazo de Xelmírez) e de Ourense Pórtico do Paraíso), comisariada por Carlos Villanueva e Monserrat Capelán.
En apreciación de Anxo Medina Álvarez, atento desde os comezos do proxecto a partir de 1982, e no seguimento da música historicamente informada, traería a colación aquela serie de concertos ofrecidos en 1992, que lles permitiría visitar distintos cloisters e o Metropolitan neoiorquino, en representación do noso país con motivo do “V Centenario do Descubrimento”. Aqueles instrumentos, aínda que aparentemente acabados, necesitaban un período de rodaxe, ademais de de outros detalles de interese naquel punto. Seguindo ao propio Carlos Villanueva, o optar por madeiras novas levou a unha deterioración rápida dos prototipos, co problema engadido de ter que adaptarse a instrumentos totalmente descoñecidos para os intérpretes. Todos os instrumentos que hoxe circulan, e os que se usaron en 1995, son de segunda e terceira xeración. Os orixinais están nas vitrinas da Fundación Barrié e a alusión a aquel ano, trasládanos á data do rexistro discográfico “Vos sons do Pórtico. Un agradecemento digno de valorarse, foi o traballo ofrecido por Sverre Jensen, no seu estudo “Descrición e construción da fídula en oito, o salterio e o arpa salterio” e o de John Wright- homenaxeado neste simposio, por “As voces perdidas do Pórtico: un intento de análise funcional dos instrumentos”.
